zarówno w sferach mieszczańskich jak i arystokratycznych. Przykładów
tego dostarczają wizerunki kobiet z domu Radziwiłłów, odtworzonych
w albumie rycin Hirsza Leybowicza, oraz Gryzeldy Sapieżyny (zmarłej
w 1633 r.), na obrazie z kościoła Brygidek w Grodnie, obecnie w
Muzeum w Mińsku3 * * * * 8. Równie obiegowa jest biżuteria modelki, w tym
tzw. pomma- nder zwisający na łańcuszku u pasa - w rodzaju pojemnika
na wonności z muzeum w Kolonii9 10, oraz bransolety z tzw. pancerzowym
splotem łań- cucha - w typie okazu datowanego 1596, znalezionego w
grobie księżnej szczecińskiej Klary, zony księcia Bogusława XIII111.
Konwencja, jaką zastosowano w gdańskim malowidle zdaje się być
własnością wielu ośrodków północnej Europy i nie odbiega np. od angiel-
skiego malarstwa portretowego z przełomu stuleci i początku XVII w.,
reprezentowanego przez Markusa Gheerardsa młodszego czy Daniela
Mytensa. Znamionami tej konwencji są - niezależnie od społecznego sta-
tusu zamawiającego - wyizolowanie modela w stereotypowej scenografii
budowanej podwieszanymi kotarami na ciemnym tle, powściągliwość
gestu, zamknięty wyraz twarzy, charakterystyczna ekspozycja kostiumu,
w której malarz daje popis swojego warsztatu. Przykładem tego jest
młodzieńczy portret Elżbiety Stuart, pędzla Gheerardsa, zapewne z roku
1611, z mylnym napisem identyfikującym11, czy też wizerunek tej samej
modelki z roku 1618, z galerii nieświeskiej12 13 * * * *. Estetyka tych portretów
gdańskich i angielskich, inspirowana sztuką Niderlandów, odbiega znacz-
nie od kreacji włoskiego manieryzmu, przywoływanych w katalogu.
Z tego samego czasu pochodzi dzieło o - jak sądzę - gdańskiej
tematyce, dotąd także nie reprodukowane. Rysunek (il. 3-6)18 ukazuje
3 M. Piwocka Czepce namalowane na obrazie Matki Boskiej Kalwaryjskiej, [w:] }. Wyszyńska Obraz Matki Boskiej
Myślenickiej jako pierwowzór obrazu Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Prace badawcze i konserwatorskie, Kraków 1995,
s. 81-82, 157-158 (Aneks 6) «Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk
Pięknych w Krakowie, V».
9 Kolonia, Museum fur Angewandte Kunst (G 912 CL); - A. B. Chadour, R. Joppien Schmuck. 1, Hals-, Ohr-,
Arm- und Gewandschmuck (Kunstgewerbemuseum der S.tadt Koln), Koln 1985, s. 221-222, poz. 111, tabl. VI. Zob.
R. Smollich Der Bisamapfel in Kunst und Wissenschaft, Stuttgard 1983.
10 Szczecin, Muzeum Narodowe (MNS/Rz 2561/1-2); - B. Januszkiewicz Klejnoty i stroje książąt Pomorza
Zachodniego XVI-XVII wieku w zbiorach Muzeum Narodozoego w Szczecinie, Warszawa 1995, s. 36-38, poz. 2.
11 Turyn, Palazzo Chiablese - R. Strong Henry, Prince of Wales and England's Lost Renaissance, London
1986,3,32.
12 Mińsk, Państwowe Muzeum Sztuki (3-123); - M. Piwocka Elżbieta Stuart - „nieznana dama" z galerii
w Nieświeżu, „Folia Historiae Artium" XXIV: 1988, s. 155-166; - J. T. Petrus, T. A. Karpowicz Portrety osobistości
dazonej Rzeczypospolitej w zbiorach mińskich. Katalog wystaury, Kraków 1991, s. 14, poz. 4, il. 3.
13 Nr inw. 6495, piórko, lawowane bistrem, papier; 7,9 x 35,3 cm. Prawa krawędź złocona; z lewej stony
obcięty; pośrodku ślad złożenia; na odwrociu nieczytelne napisy oraz fragment nie rozpoznanego znaku
wodnego. W kolekcji Dyce, następnie w zbiorze A.E. Gathorne - Hardy w Londynie - Deseriptwe Catalogue of
Drawings by the old Master in the Possession ofthe Hon. A.E. Gathorne-Hardy, 77 Cadogon Sguare, London 1902, s.
41-42, poz. 112. Za zwrócenie uwagi na tę rzadkę publikację dziękuję p. Jackowi Tylickiemu. Zakupiony na
Wawel od Andrzeja Ciechanowieckiego w 1979 r. konserwowany w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie.

48